SNS Reaal evaluatiecommissie Hoekstra-Frijns: veel fraaie woorden, weinig ‘wol’

Posted by ruuddewit on januari 27, 2014 · 5 reacties 

Afgelopen donderdag is het langverwachte rapport van de Evaluatiecommissie Nationalisatie SNS Reaal verschenen. De conclusies van de commissie, bestaande uit  oud-staatsraad Rein Jan Hoekstra en hoogleraar Jean Frijns zijn – hoewel voor de hand liggend gezien wat er allemaal al bekend was geworden over de teloorgang van de SNS Reaal – lijken keihard: zowel het Ministerie van Financiën als De Nederlandsche Bank hebben in de jaren voorafgaand aan de nationalisatie van SNS Reaal (zeg maar de periode 2006-2011) gefaald in het uitoefenen van hun verantwoordelijkheden ten aanzien van het toezicht op de bankverzekeraar. En dan vooral waar het gaat om de vastgoedfinancieringsportefeuiille.

DNB heeft, aldus de commissie, als toezichthouder ‘onvoldoende oog gehad voor de risico’s van de op uitbreiding en overnames gerichte strategie van SNS Reaal tussen 2006 en 2008’.  Ook het Ministerie van Financiën heeft zijn taken met name na de eerste steunronde in 2008, niet goed uitgevoerd. ’Het ministerie van Financiën heeft nagelaten zijn verantwoordelijkheden te nemen voor het schoon schip maken bij SNS Reaal dat door de financiële crisis in zwaar weer was terechtgekomen en bij de Staat moest aankloppen voor steun.’

Deze conclusies raken de toenmalige verantwoordelijken bij de DNB en het Ministerie van Financiën: dus ex-president Nout Welling (in 2006 weliswaar geen president, maar wel al vanaf 1982 directielid van DNB) en de ministers Wouter Bos en Jan Kees de Jager. Alle drie zijn ze niet meer actief in de politiek. Welling is met pensioen en Bos en De Jager zijn buiten de politiek werkzaam.  

Bij hen echter geen populistisch-publieke acties zoals die tegen ex-CEO van SNS Reaal, Sjoerd van Keulen en die rond het salaris en bonus van diens opvolger, Ronald Latenstein. Evenmin zullen de commissarissen en andere toezichthouders door justitie worden lastig gevallen. Ze hoeven zelfs geen verantwoording af te leggen. De burger – die toch geconfronteerd wordt met een extra lastenverzwaring van ruim 3 miljard euro – heeft het maar te accepteren, dat toezichthouders en politici feitelijk schuldig zijn aan wanbeleid. Wie neemt nu nog al die grote woorden van huidige politici serieus die hun kelen schor schreeuwen over te hoge salarissen en bonussen van bankiers en zakenlieden, terwijl hun ‘politieke voorgangers’ even zo zeer aangesproken zouden moeten worden? Ik heb tenminste nog geen PvdA- of CDA-politicus ook maar iets horen roepen over De Jager of Bos. 

Ik ga niet gedetailleerd in op het rapport van de commissie Hoekstta-Frijns. U kunt het allemaal nalezen op allerlei websites en de kranten staan er ook vol mee. Het is een lang rapport, maar – en dat is een pluspunt – toegankelijk geschreven. Mijn kritiek betreft met name het deel over hoe de vastgoedportefeuille van SNS Property Finance tot stand is gekomen – vooral wat er is gebeurd in de periode tussen 2001 en 2006. Dus toen het nog ging om een vastgoedfinancieringsportefeuille van Bouwfonds. Dat wordt nauwelijks belicht. Ook valt op, dat de commissie zich niet met het onderliggend vastgoed heeft bezig gehouden. Beide onderzoekers staan niet bekend als vastgoedspecialisten en ook onder hun adviseurs bevond zich niemand met specifieke vastgoedkennis. Tekenend is verder, dat het onderzoeksteam wel in hun bronnenmateriaal boeken als De Vastgoedfraude en zelfs het recent verschenen, slechte boek van vijf Fd-journalisten (De Val van SNS Reaal) opvoeren, maar zich niet de moeite hebben getroost om de jaargangen van de twee vakbladen Vastgoedmarkt en PropertyNL tot zich te nemen. Dan hadden ze kunnen constateren dat er daarin behoorlijk wat vraagtekens zijn gezet bij de gang van zaken rond de overname van Bouwfonds Property Finance door SNS Reaal en de manier waarop bij SNS Reaal werd gedaan of de crisis als gevolg van de val van Lehman Brothers in 2008 aan de bankverzekeraar voorbij zou gaan.

Vrijwel tegelijk met de publicatie van het onderzoeksrapport van de commissie Hoekstra-Frijns verscheen het boek Giftig Krediet van NRC-journalisten Tom Kreling en Esther Rosenberg, met als ondertitel: De onvermijdelijke ondergang van SNS Reaal. In mijn vorige blog maakte ik een compliment aan het tweetal – en dan met name aan Tom Kreling – over de manier waarop in het tv-programma Een Vandaag de ellende bij SNS Reaal werd samengevat: Niet fraude of oude fraude-koeien uit de bekende sensatieschool van het Fd hebben de ondergang van SNS Reaal veroorzaakt, maar marktomstandigheden, slecht bestuur en falend – of beter – niet bestaand toezicht. Giftig Krediet volgt trouwens vrijwel dezelfde weg als de commissie Hoekstra-Frijns heeft afgelegd, alleen journalistieker opgeschreven en met veel meer oog voor details. Ik kan het boek iedereen aanraden, al laat ook dit boek een aantal essentiële vragen rond het tot stand komen van de onderliggende vastgoedportefeuille onbeantwoord (Hoe zat het nu precies met die Dutch Link? Wie was er verantwoordelijk voor de omslag bij het financieren van projecten? Wat hebben de bestuurders Rutgers, Bleker en Reijrink eigenlijk uitgevoerd bij Bouwfonds behalve kookcursussen volgen, op de golfbaan staan en feestjes aflopen? Waarom werd Marcel Kokkeel als opvolger van Bertus Pijper bij Bouwfonds Property Finance aangesteld? Welke rol heeft ABN Amro-CEO Rijkman Groenink eigenlijk gespeeld? En hoe zit het met de omstreden dubbelrol van Rabo-topman Hans ten Cate bij dit alles? Om er slechts een paar te noemen).

Curieus is het deel integriteit, dat de commissie Hoekstra-Frijns in hoofdstuk 8 behandelen, op speciaal verzoek van de Tweede Kamer.  Daarin geven de onderzoekers aan dat DNB signalen over fraude en crimineel gedrag in de vastgoedfinancieringsportefeuille van Bouwfonds Property Finance weinig serieus heeft genomen. Wat de commissie daarover te melden heeft, is echter uiterst summier. Ze behandelen de periode 2001-2006 wel een beetje, maar weten daarover geen enkel nieuw, onbetwistbaar feit te melden. Dus komt de uitgekauwde verdenkingen tegen Endstra en Hummel weer om de hoek kijken, alsook de relatie tussen Bouwfonds PF en Erik de Vlieger. Maar dat gebeurt oppervlakkig en eigenlijk zonder een greintje nieuws. Curieus is echter de volgende passage: ‘Van de lijst van negentien klanten ‘met een verhoogds reputatierisico’ zijn er twaalf achtergebleven (carved out) bij ABN Amro, waaronder – zoals uit openbare bronnen is op te maken – Hummel en Endstra. Deze twaalf waren goed voor een leningenportefeuille van 48,8 miljoen euro. SNS Reaal kreeg te maken met zeven klanten met een dubieuze achtergrond die voor 160 miljoen euro aan leningen bij Property Finance hadden uitstaan.’

Kijk, dat is pas relevante informatie, maar die wordt – teleurstellend – niet nader ingevuld. Wat hier ontbreekt, is wie die twaalf klanten waren die bij ABN Amro zijn achtergebleven (en wat ABN Amro ermee heeft gedaan?), alsook wie de zeven ‘dubieuze’ klanten zijn geweest die wel met  SNS Reaal zijn meegegaan. En wat is hier eigenlijk dubieus? Welke criteria zijn daarbij aangelegd? Trouwens, op een balanstotaal bij de overname in 2006 van ruim 10 miljard aan uitstaande leningen, is 160 miljoen euro niet eens zoveel. Ik ben ervan overtuigd dat de FGH Bank en ING Real Estate Finance op dat moment (meer) geld hadden uitstaan bij dezelfde dubieuze klanten die wel naar SNS Property Finance zijn meegegaan. 

Wat ik vooral mis, is een gedetailleerde lijst van projecten (en daaraan verbonden mensen/bedrijven) en de bedragen die daaraan verbonden zijn, zowel bij het aangaan van de financieringsrelatie als bij de due diligence in 2006 en wat er aan projecten over was bij de taxatie door Cushman & Wakefield in 2012. Dat is pas relevant en transparant en pas dan wordt duidelijk waar (en onder wiens verantwoordelijkheid) het echt is misgegaan. Dat scheelt ook heel wat speculatie en al dan niet terechte analyses en beweringen in de media en in boeken. Dan zal ook duidelijk worden dat een aantal zeer grote projecten (My Zeil, Domus en ODE) helemaal niet van Bouwfonds PF naar SNS PF zijn meegegaan (die vormen nog altijd een verliespost voor Rabobank) en dat een aantal projecten die wel zijn meegegaan, een aanzienlijke korting hebben gekregen, zoals het beruchte project 55 West in Orlando.

Aan een persoon moet ik toch een beetje mijn excuses aanbieden en dat is Coen van der Bijl. In eerdere blogs over de gang van zaken bij SNS Property Finance heb ik ad interim’er Van der Bijl neergezet als iemand die niet echt heeft bijgedragen aan een eventuele redding van de onderneming en dat zijn interim-directeurschap dus het weggooien van veel geld is geweest. Uit het boek van Kreling en Rosenberg blijkt dat hij wel degelijk zwaar heeft ingezet op een meer realistische kijk op de vastgoedportefeuile en de marktomstandigheden, maar dat hij uiteindelijk ook geen gehoor vond bij de Raad van Bestuur van SNS Reaal.

Blijft over wat nu? De commissie Hoekstra-Frijns doet een aantal aanbevelingen. Zo moet de minister van Financiën duidelijker eisen stellen en een trustee aanstellen, zodat op die manier scherper wordt toegezien op de naleving van de aan de staatssteun te stellen eisen. Deze constructie moet in de plaats komen van de overheidscommissarissen die ‘een onmogelijke positie hebben en ineffectief zijn gebleken het publieke belang te waarborgen’. En DNB moet een duidelijker bestuursvorm kiezen ‘waarbij de president eindverantwoordelijk is en ook extern aanspreekpunt is voor het toezicht op financiële instellingen, naast zijn andere taken.’

Het zal wel. Veel woorden (‘geschreeuw?), maar weinig ‘wol’. Ook dit rapport lijkt vooral een politiek doekje voor het bloeden, want veel zal er niet veranderen. En de echte hoofdrolspelers gaan vrijuit en zullen ongetwijfeld weer terugkeren in de politiek en in het bedrijfsleven als bestuurder of commissaris. Een beetje wijzer, mag je hopen, maar daarmee houdt het wel op.

Blijft over de juridische acties die Klaas Hummel en Cees Hakstege hebben ingezet tegen de vijf FD-journalisten die het boek De Val van SNS Reaal hebben geschreven. Maar die juridische stappen gaan al lang niet meer over wat er allemaal (en dat is veel) bij Bouwfonds Property Finance en SNS Property Finance is misgegaan, maar gaan over journalistiek, over journalistieke waarden en normen en over journalistieke professionaliteit. Misschien is dat ook interessanter en mogelijk ook belangrijker! In die discussie past ook de vraag, waarom deze kort gedingen tot nu toe nauwelijks de landelijke media hebben gehaald, met uitzondering dan van Vastgoedmarkt? Je zou er bijna iets van gaan denken.

 

 

 

Ingedeeld onder Uncategorized