Sun City: vanwege apartheid ‘veroordeeld’ vermaakoord is nu een populair Zuid-Afrikaans familieresort
Wie kent de bescheiden wereldhit Sun City uit 1985 nog? Uitgevoerd door een politiek bewogen groep internationale artiesten onder leiding van de gitarist van Bruce Springsteen, Little Steven (Steven van Zandt) en producer Arthur Baker. ‘Artists United Against Apartheid’ was de naam van de formatie van 49 artiesten, met onder meer Pat Benatar, Bono, Jackson Brown, Miles Davis, Bob Dylan, Peter Gabriel, Bonnie Raitt, Lou Reed, Keith Richards, Bruce Springsteen en Ringo Starr. Een matige song overigens van een gelijknamig album, maar met een duidelijke tekst:
‘We’re rockers and rappers united and strong. We’re here to talk about South Africa. We don’t like what’s going on. It’s time for some justice, it’s time for the truth. We’ve realized, there’s only one thing we can do: ain’t gonna play Sun City, oh, no no no no’. (-) Bophuthatswana is far away, but we know it’s in South Africa, no matter what they say. You can’t buy me, I don’t care what you pay. Don’t ask me, Sun City, because I ain’t gonna play.’
Met dit nummer spraken en zongen de popidolen zich uit tegen de apartheid in Zuid-Afrika en met name de thuislandenpolitiek van de regering-Botha. Sun City was een vastgoedproject van de hotel- en casino-ondernemer Sol Kerzner, op zo’n 120 kilometer ten noorden van Johannesburg en Pretoria en gelegen in Bophuthatswana, een van de vier zogenaamd onafhankelijke thuislanden of ‘bantustans’. Kerzner had Sun City ontwikkeld als een luxe multiraciaal vermaakoord met een knipoog naar Las Vegas. Dus met casino’s, dure shows, exclusieve optredens en excessief betaalde sportevenementen. Allemaal zaken die in het blanke en racistische Zuid-Afrika verboden waren.
Veel internationale artiesten en sporters konden de enorme gages die door Kerzner werden betaald, niet weerstaan, ondanks de culturele sancties die in 1985 ruimschoots van kracht waren. Queen, Rod Stewart, Paul Anka, Status Quo, Elton John, Lizza Minneli, Dolly Parton, Eric Clapton, Sting, Liberace, Michael Jackson, Shirley Bassey, The Beach Boys en Linda Ronstadt en tientallen andere wereldvermaarde artiesten traden op in de Superbowl en ook golfers, boksers en tennissers van faam konden de verleiding van de dollars van Kerzner niet weerstaan. Bekend was het golfinvitatie toernooi, met een voor die tijd enorme beloning van 1 miljoen dollar voor de winnaar.
Kerzner startte in 1977 met Sun City, op een plek bij de mijnstad Rustenburg. De locatie was een droge krater waar nauwelijks begroeiing was en water schaars. Twee jaar duurde het maar toen was Sun City gereed, met twee vijfsterrenhotels, grote casino’s, een kunstmatig meer met leidingwater uit de buurt van Johannesburg en vegetatie die van overal was aangevoerd. En natuurlijk een prachtige golfbaan, ontworpen door vriend en topgolfer Gary Player, winnaar van 9 mayors.
Sun City was vanaf het begin een fenomenaal commercieel succes. Voor veel Zuid-Afrikaners uit de miljoensteden Johannesburg en Pretoria was het de plek waar ze konden golfen, zonnen, zwemmen, vermaken en vooral gokken zonder rekening te hoeven houden met de racistische apartheidswetten. Voor het arme Bophuthatswana was het een belangrijke nieuwe werkgever. Maar de sanctiepolitiek van met name de westerse landen en de antiapartheidsorganisaties maakten het voor Kerzner wel steeds moeilijker de internationale vedetten naar zijn ‘Las Vegas in de bush’ te krijgen. De song Sun City deed de rest. Sun City was voor velen buiten Zuid-Afrika simpelweg een verderfelijk apartheidsoord.
Niets is echter zo veranderlijk als politieke meningen. Sun City werd daarbij geholpen door de nieuwe apartheidswind die vanaf 1989 ging waaien onder president F.W. de Klerk. Het ANC werd als verboden organisatie gelegaliseerd en Nelson Mandela werd vrijgelaten. Daarmee werd de weg vrij gemaakt tot de eerste democratische, niet racistische verkiezingen in het land op 27 april 1994. De ‘president’ van Bophuthatswana, de onpopulaire en corrupte ‘president’ Lucas Mangope vreesde dat daarmee een einde zou komen aan zijn machtsbasis en probeerde in maart 1994 een eigen koers te varen door zijn ‘inwoners’ te verbieden mee te doen aan die beoogde landelijke verkiezingen. Dat verbod leidde tot brede onlusten die werden versterkt door de verschijning van blanke ultrarechtse boeren van de Afrikaner Weerstandsbeweging. Het doodschieten in koele bloede van drie van hen door een muitende militair van het leger van Mangope zorgde echter voor een ommekeer: het Zuid-Afrikaanse leger greep in, zette Mangope en zijn kliek af en dat betekende tegelijk het einde van de zogenaamd onafhankelijke ‘bantustan’.
Maar Sun City bleef bestaan en tot de dag van vandaag is het het belangrijkste luxe resort in Zuid-Afrika voor vrijwel iedereen gebleven: voor blank en zwart, voor rijk en minder rijk. Dat veranderde dus niet na de verkiezingen die het ANC de absolute macht gaf en van Nelson Mandela de eerste democratische gekozen president maakte. Tekenend hoe de verhoudingen waren veranderd, was dat Mandela op uitnodiging van Sol Kerzner de privé-receptie na zijn installatie als president in Sun City hield en de ‘Sun King’ expliciet bedankte voor zijn bijdrage aan het vergroten van de werkgelegenheid in met name armere gebieden als het voormalige Bophuthatswana.
Ook gedurende de twee decennia na de installatie van Mandela bleef het goed gaan met Sun City, onder meer omdat in 1992 een nieuwe vijfsterrenhotel werd toegevoegd, The Palace, met daaraan gekoppeld The Lost City, geïnspireerd op een oude Afrikaanse mythe. Ook kreeg Sun City er een tweede, gelijknamige golfbaan bij. Kerzner zelf was toen vooral bezig met zijn projecten buiten Zuid-Afrika, onder meer in Dubai en in Latijns Amerika. Maar zijn bedrijf Sun International maakte voortvarend gebruik van de mogelijkheden om nu ook in de grote steden van Zuid-Afrika, die tot 1994 met name door blanken werden bewoond en die daar ook de macht uitoefenden, casino’s met bijbehorende hotels uit de grond te stampen.
Sol Kerzner leeft niet meer. Hij overleed twee jaar geleden aan kanker, maar liet een aansprekend internationaal vastgoedimperium na. Ik schreef na zijn dood over hem een blog (https://visieopvastgoed.wordpress.com/2020/03/23/bij-de-dood-van-de-belangrijkste-zuid-afrikaanse-vastgoedentrepreneur-sol-sun-city-kerzner/ )die het belang illustreert van zijn opvallende persoonlijkheid die professioneel, slim en ondernemend gebruik heeft gemaakt van de mogelijkheden die de apartheid, maar ook de overgang naar een echte democratie hem hebben geboden.
Sun City zelf maakt deel uit van de portefeuille van het beursgenoteerde casino- en hotelfonds Sun International, dat naast het vermaakoord bij Rustenburg nog een aantal andere casino’s en hotelcomplexen omvat. Daarnaast is de onderneming actief in zeven andere landen in Afrika (Nigeria, en Swaziland) en Latijns America (Panama, Colombia, Peru, Chili en Argentinië) met het ontwikkelen en exploiteren van hotels en casino’s. In de zomer van 2020 werd bekend dat de Chileense Nueva Inversiones Pacifico Sur (IPS) een 50,1 procent belang had genomen in de onderneming.
De Zuid-Afrikaanse activiteiten maken ongeveer 70 procent van de totale omzet van Sun International uit. De net gepubliceerde jaarcijfers over 2021 over de Zuid-Afrikaanse assets laten een omzet van 7,812 miljard rand zien, ongeveer 480 miljoen euro. Daarvan komt ruim 6,1 miljard rand voor rekening van de casino’s, de slots en online gokken, dus slechts 1,5 miljard rand bedraagt de omzet van de hotels en de resorts. Overigens betekenen deze resultaten een stijging van 29 procent ten opzichte van 2020, wat voor een belangrijk deel kan worden toegeschreven aan de minder strenge covid19-voorschriften in Zuid-Afrika. Tijdens de twee jaar van de covid19-pandemie waren de hotels en casino’s maar liefst voor zeven maanden op bevel van de regering gesloten.
Om de impact van de coronacrisis beter te illustreren is het goed om het jaarverslag over 2019 ernaast te leggen. In dat jaar bedroeg de totale omzet van Sun International maar liefst 17,2 miljard rand. Die omzet is dus sindsdien min of meer gehalveerd. Precies is dat niet aan te geven, omdat de manier van het aanbieden van jaarverslagen is veranderd sinds de coronapandemie. Zeker is dat het aantal personeelsleden in de loop van 2020 en 2021 is gehalveerd en dat ook de kosten aanzienlijk zijn teruggebracht. Dat heeft in ieder geval de winstgevendheid verbeterd: van een verlies van 409 miljoen rand in 2020 is over 2021 over de Zuid-Afrikaanse activiteiten een winst van 265 miljoen rand behaald.
Ik bracht begin deze maand maart opnieuw enige dagen een journalistiek bezoek aan Sun City, voor het eerst sinds 2001. Zo druk als het toen was, is het nu niet meer, zeker niet doordeweeks. Lameez Suliman, de PR-manager van Sun City bevestigt dit. ‘De impact van de covid19-pandemie op Sun City is ingrijpend geweest. De afgelopen twee jaar zijn wij noodgedwongen 7 maanden dicht geweest. Wat we ook kunnen constateren is dat onze casino’s in andere grote steden een effect hebben op onze potentiële bezoekers. ‘Gambling’ is bij al onze vastgoedprojecten verreweg de belangrijkste inkomstenbron. In de vorige eeuw konden Zuid-Afrikaners en buitenlandse toeristen nauwelijks buiten onze casino’s in Sun City en Swaziland gokken, nu kan dat op zovele andere plaatsen. Dat mensen tegenwoordig naar Sun City komen is om, veelal in familieverband, te golfen, bij het zwembad te liggen, lekker te eten en drinken. Het is een echt familieresort geworden. Voor de internationale toeristen is het ook belangrijk dat het ligt naast het bekende wildpark Pilanesberg.’
Suliman wijst op de gevolgen van de corona-pandemie voor Sun City: ‘We hebben afscheid moeten nemen van ongeveer de helft van onze medewerkers. Dat waren er in 2019 voor onze hotels en de andere activiteiten nog ruim 2000. Buitenlandse toeristen hebben zich ook nauwelijks meer laten zien. Gelukkig zien we langzaam maar zeker een herstel.’
Voor de exploitatie en inrichting van Sun City met zijn casino’s, zijn hotels en twee golfbanen heeft het een en ander geressorteerd in maatregelen: ‘De monorail die dagjesmensen van de parkeerplaats aan de rand van Sun City naar het centrum brengt, wordt op dit moment niet gebruikt. In plaats daarvan gebruiken een shuttle service. Alle gambling-faciliteiten zijn samengebracht op een plek, in het complex dat Soho heet. De Superbowl waar we decennia lang wereldattracties lieten optreden en die ervoor zorgden dat onze hotelkamers dag in, dag uit volgeboekt waren, is verdwenen. Die attracties zijn nu niet meer rendabel te maken.’
Ze geeft wel aan dat er nieuwe investeringen worden gedaan: ‘We merken dat er nog altijd een grote behoefte is naar accommodaties voor een langere periode dan een paar dagen. En dan voor een gezin die een accommodatie wil met selfcatering. We investeren onder meer in timeshare wooncomplexen en die zijn zeer populair. Het Soho-complex waar vrijwel alle gokactiviteiten zijn ondergebracht, wordt opnieuw aangepakt en we overwegen daaraan weer de naam Sun op te hangen.’
Ondanks het grote aantal werknemers waarvan afscheid is genomen, is Sun City nog steeds een belangrijk werkgever voor de lokale bevolking: ‘Vrijwel iedereen op alle niveaus van het bedrijf is van hier. North West – de provincie waarin Sun City ligt – heeft afgezien van de mijnen weinig andere werkgelegenheid dan toerisme. Op alle mogelijke manier proberen wij de lokale gemeenschappen bij onze exploitatie te betrekken. Als we tenders hebben voor nieuwe of noodzakelijke diensten, richten we ons allereerst op de plaatselijke bedrijven.’
Ze voegt eraan toe: ‘Voor het management is sustainability en duurzaamheid zeer belangrijk. Natuurbehoud, recycling van materialen, maar ook het bieden van kansen aan LHBTI-mensen staat centraal in onze bedrijfsvoering. We hebben hier op Sun City zelfs een speciale sustainability department. We besteden heel veel aandacht aan de negatieve kanten van gambling, zoals gokverslaving. Gambling, gokken is voor Sun International in Sun City ook minder belangrijk geworden. Onze hotels en casino’s in de grote steden, zoals Grand West in Kaapstad, zijn daar interessanter voor. Wij zien Sun City nog steeds als onze ‘flagship’ asset en het is niet voor niets opnieuw uitgeroepen tot het beste familieresort van Afrika.’
Wat Lameez Suliman zegt, blijkt uit de gesprekken die ik met medewerkers voer en bij het rondlopen over het enorme complex van hotels, retailruimten, parken, het casino en de restaurants. Inclusief een rondje over de beroemde Gary Player Golfcourse: alles wordt goed onderhouden, perfect verzorgd, iedereen is even vriendelijk en behulpzaam en zelfs mijn auto, door de vele kilometers tamelijk vuil geworden, blijkt op de parkeerplaats de volgende dag gewassen te zijn.’
Het Sun City dat in 1985 zo negatief in het nieuws kwam door een internationale activistische popsong, bestaat nog steeds, maar heeft alle vermeende elementen van apartheid waarvan het toen werd beschuldigd verre van zich geschud. Eigenlijk rechtvaardigt het Sun City dat ik nu heb aangetroffen voor iedereen een bezoek van minimaal twee dagen. Sun City is wel degelijk voor een buitenlandse toerist een aanrader om te bezoeken naast Kaapstad, Johannesburg en het Kruger Nationaal Park. Ook voor een bezoeker die niet van gokken of golfen houdt. Met een paraphrase op de song van Little Steven: ‘You have to play Sun City: Oh yes, yes, yes.’
visieopvastgoed 