De Val van SNS Reaal: een teleurstellend en overbodig boek

Posted by ruuddewit on januari 20, 2014 · 4 reacties 

Afgelopen donderdag keerde ik vanuit Kaapstad op Schiphol terug en het eerste wat ik deed, was het boek De Val van SNS Reaal kopen. Als je al twee blogs op afstand hebt geschreven over de voorpublicaties op dit boek , wil je het ook daadwerkelijk lezen.

Het eerste wat me opviel in de boekenshops van Schiphol, was dat het De Val van SNS Reaal niet in de selectie ‘best verkochte titels non-fictie’ was opgenomen. Blijkbaar is het boek niet zo’n bestseller als De Vastgoedfraude van een van de auteurs, Vasco van der Boon. Al eerder was het me opgevallen in Zuid Afrika – waar ik slechts de beschikking had over internet – dat de publicatie van het boek nauwelijks aandacht heeft getrokken in de nationale media en ook niet besproken is. Zelfs het feit dat twee hoofdpersonen in het boek – Klaas Hummel en Cees Hakstege – de afgelopen week onafhankelijk van elkaar juridische stappen tegen het boek en de schrijvers hebben aangekondigd, is in de Nederlandse media genegeerd. Op zich al opmerkelijk.

 Ik zal maar direct met mijn eindconclusie komen: De val van SNS Reaal is een teleurstellend, mislukt en overbodig boek. Als dit het journalistieke product is waar maar liefst vijf Fd-journalisten het beste van hun werk hebben laten zien, dan moet dat iets zeggen over de kwaliteit van de hele Nederlandse journalistiek. Immers, het Fd profileert zich nu eenmaal graag als kwaliteitskrant.

Het beste hoofdstuk is de epiloog, die zeven pagina’s telt. Daarin vatten de schrijvers samen wat er is misgegaan bij SNS Reaal: een niet op kennis en kunde gebaseerde groeiambitie van de kant van de bestuurders van een voormalige provinciale bank-verzekeraar (vooral Sjoerd van Keulen en Ronald Latenstein), een volslagen gebrek aan controle en betrokkenheid van commissarissen, aandeelhouders en toezichthouders zoals De Nederlandsche Bank, gebrek aan kennis en belangstelling voor commercieel vastgoed en de commercieel vastgoedmarkt, een onverantwoord acquisitiebeleid en een zakelijk opportunisme, waarbij nooit rekening is gehouden met eventuele veranderende economische en financiële situaties.

Die epiloog, die inderdaad een samenvatting is van wat er werkelijk bij SNS Reaal is gebeurd, wordt echter niet gedekt door de voorpublicaties in het Fd en de media-aandacht die met name een van de schrijvers, Vasco van der Boon, vlak voor de publicatie heeft gekregen. In de voorpublicaties ging het alleen maar over het gegeven dat de voormalige CEO van Bouwfonds, Cees Hakstege, na zijn pensionering voor een ton heeft gedeclareerd aan Bouwfonds Property Finance-klanten Klaas Hummel en Willem Endstra, en dat het ministerie van Financiën, na de nationalisatie van SNS Reaal, de voormalige CEO van SNS Reaal, Ronald Latenstein heeft gedwongen 20.000 euro aan salaris terug te storten.

Waarom is De Val van SNS Reaal een teleurstellend boek? Ik denk dat de belangrijkste reden is, dat een van de schrijvers, Vasco van der Boon, de hele problematiek die heeft geleid heeft tot de nationalisatie van SNS Reaal, heeft willen terugbrengen tot één enorme vastgoedfraude. Niet alleen bij het door SNS Reaal in 2006 overgenomen Bouwfonds Property Finance – waarbij de vastgoedfinancier wordt voorgesteld als een bank die met name zaken deed met criminelen of beweerde criminelen – maar ook  bij het latere SNS Property Finance, waar onder leiding van Buck Groenhof ook van alles gebeurde wat niet door de beugel zou kunnen.

Op zich al een belachelijke voorstelling van zaken is. Je kunt inderdaad, met de kennis van nu, bedenkingen hebben bij een aantal klanten van Bouwfonds en SNS Property Finance en ook bij een aantal vastgoedprojecten die werden gefinancierd, maar Bouwfonds Property Finance is – zeker tot de overname door SNS Reaal in 2006 –  altijd een gezond en winstgevend bedrijf geweest. De prijs die SNS Reaal in 2006 voor Bouwfonds Property Finance betaalde – 814 miljoen euro – is dan ook op basis van de gemaakte winsten over de tien jaar ervoor, een heel verklaarbare geweest.

De Val van SNS Reaal hinkt op twee gedachten: aan de ene kant de reconstructie van wat er allemaal bij Bouwfonds Property Finance sinds de oprichting in 1991 is gebeurd – maar dat deel is teruggebracht tot een aaneenschakeling van allang in de media uitgemolken aantijgingen van beweerde, maar veelal niet eensluidend gefundeerde dubieuze praktijken – en dan het deel over de gang van zaken bij SNS Property Finance na de val van Lehman Brothers in september 2008, die uiteindelijk heeft geleid tot de enorme afschrijvingen op de vastgoedportefeuille en de nationalisatie van de bank.

Over dat tweede deel van het boek heb ik geen afwijkende mening. De weergave van de laatste fase van SNS Reaal – tot aan de nationalisatie in 2012 – is plausibel. Daarover is in de media al meer dan voldoende bericht, maar daarin heb ik in het boek geen nieuwe gezichtspunten kunnen ontdekken. De nationalisatie van SNS Reaal was een logisch gevolg tegen het licht van de marktomstandigheden op dat moment en ik denk dat de stap die door het ministerie van Financiën, onder leiding van minister Jeroen Dijsselbloem is gezet, ook de enige realistische is geweest.

Dat wordt overigens treffend weergegeven in de ondertitel van het boek: Hoogmoed, het snelle geld en blinde ambitie. Maar dat is inmiddels ook al lang geen nieuws meer. Als de auteurs alle betreffende artikelen uit Vastgoedmarkt vanaf 2001 (dus over Bouwfonds Property Finance en SNS Property Finance) – in die periode was ik hoofdredacteur van Vastgoedmarkt – achter elkaar hadden gezet, hadden ze dezelfde conclusie kunnen trekken. Sterker nog, dat is in andere woorden ook vaak in Vastgoedmarkt aan de orde gesteld.

De feitelijke problematiek van SNS Reaal is en blijft de commercieel vastgoedportefeuille van Bouwfonds Property Finance, die in 2006 door SNS Reaal werd overgenomen. Maar op de hierbij wezenlijke vragen als hoe die portefeuille eigenlijk zo problematisch is geworden, geven de auteurs van De Val van SNS Reaal geen enkel nieuw inzicht. Sterker nog, ze gaan nauwelijks in op die periode, met uitzondering dan op het bekende, weinig relevante gedoe rond Hummel, Endstra en Hakstege die niets, maar dan ook niets met die val van SNS Reaal te maken hebben gehad.

De naam van de verantwoordelijke bestuurders van Bouwfonds – in die periode – Henk Rutgers, Bart Bleker en Jaco Reijrink – worden slechts een of twee keer genoemd en ook de naam van Marcel Kokkeel – die Bouwfonds Property Finance anderhalf jaar leidde na de pensionering van Bertus Pijper in 2004 – wordt slechts één keer terloops genoemd. Terwijl juist onder Kokkeel en Rutgers (die na het vertrek van Kokkeel naar Multi in 2005 ook Bouwfonds Property Finance ‘erbij’ deed) de belangrijkste miskleunen in de financieringsportefeuille hebben plaatsgevonden waarbij deze verantwoordelijke bestuurders op geen enkele manier ook maar enig leiding hebben gegeven aan de buitenproportionele groei van die portefeuille. Ook de discutabele rol van de ‘moeder’ van Bouwfonds in die periode, ABN Amro wordt slechts terloops aangetipt. In plaats daarvan wel het bekende, bijna lachwekkende verhaal over president-commissaris Hans Wiegel, die zijn vrouw de wijnvoorraad voor Bouwfonds liet leveren. Als dat geen oude koe is, weet ik het niet meer.

Het boek De Val van SNS Reaal laat duidelijk zien dat de vijf Fd-journalisten bij lange na niet met de echte hoofdrolspelers in het SNS-Reaal drama hebben gesproken. Ze spreken in hun nawoord en verantwoording over gesprekken met zo’n vijftig sleutelfiguren, maar ik weet dat zij met veel relevante personen in dit vastgoedfinancieringsdrama niet of nauwelijks gesproken kúnnen hebben. Omdat die mij hebben laten weten niet met hen te willen praten.

Het werkelijk drama van veel financieringsprojecten is in dit boek daarom wel erg goedkoop samengebracht in een hoofdstuk van 25 pagina’s over Roger Lips (‘Een vastgoedbaron ziet een samenzwering’) en een over het project La Cigüeña (‘Een pornobaas als investeerder’), maar daar houdt het  zo’n beetje mee op. Allemaal informatie trouwens die beter gedocumenteerd en ook meer feitelijk in andere media aan bod is gekomen en waaraan de vijf FD-journalisten eigenlijk niets anders aan toe te voegen hebben dan nogal goedkope, bevooroordeelde en ‘smeuïge’ beschrijvingen van bijvoorbeeld de oprit van het hoofdkwartier van de Lips Capital Group in Vught of het diner van Buck Groenhof met Cigüeña-initiatiefnemer Cees Priem, aangevuld met de volslagen irrelevante toevoeging: ‘Het beroemde etablissement is voor de helft eigendom van vastgoedhandelaar Evert Kroon en zijn echtgenote. Kroon is kort daarvoor opgepakt op verdenking van belastingfraude.’ Dit soort toevoegingen, die niets met de affaire SNS Reaal te maken hebben, daar zakt mijn broek van af en hebben alleen maar tot doel het allemaal nog sensationeler te maken dan het blijkbaar is. De Val van SNS Reaal staat vol met dit soort volstrekt irrelevante tussenzinnetjes.

En dan hebben we het nog het inmiddels beruchte hoofdstuk 1, waarmee het boek van start gaat: De staart van de komeet, waarin allerlei oude koeien uit de vastgoedstal worden gehaald (de zaak Buizerd, de relatie tussen Bouwfonds en Hummel en Endstra en de beweerde dubieuze betrokkenheid van Cees Hakstege). Alleen dit hoofdstuk bevat al zoveel suggestieve onvolledigheden, die met wat beter doorspitten van wat andere media hebben geschreven, heel anders had kunnen en moeten uitpakken, maar waarvan de relevantie voor een echt boek over de ellende bij SNS Reaal eigenlijk niets van doen heeft.

Zoals bekend hebben Klaas Hummel en Cees Hakstege met name vanwege dit hoofdstuk respectievelijk het uit de handel nemen van dit boek en een rectificatie geëist. Op dit moment weet ik niet of Hummel zijn eis om het boek uit de handel te nemen via een kort geding doorzet, maar Hakstege gaat in ieder geval wel door, want op 29 januari dient in Amsterdam een kort geding tegen Vasco van der Boon vanwege diens uitlatingen over de voormalige Bouwfonds-CEO  in net tv-programma Nieuwsuur.

Ik denk overigens niet dat er ook maar een rechter te vinden is, die gehoor zal geven aan een eventuele eis van Hummel om het boek uit de handel te halen. Ik ben het grotendeels eens met zijn bezwaren tegen de manier waarop in hoofdstuk 1 over hem en  Museumvastgoed wordt geschreven, maar ik geloof niet dat dat voldoende is om gehoor te geven aan zijn eis. Zeker niet twee maanden na publicatie. Meer kans geef ik Hakstege bij zijn eis tot rectificatie.

Terwijl ik zaterdag in De val van SNS Reaal aan het lezen was, werd ik door een vriend attent gemaakt op de uitzending van Een Vandaag. Daarin kwam de mede-auteur van een ander boek over de SNS Reaal-affaire, Tom Kreling van het NRC, aan het woord. Kreling heeft samen met zijn collega Esther Rosenberg de afgelopen jaren heel wat artikelen geschreven in de NRC over alles wat met SNS Reaal, SNS Property Finance en Bouwfonds Property Finance te maken heeft gehad. Ook van hen was bekend dat zij met een boek bezig waren en blijkbaar is dit boek dit weekeinde gelanceerd, onder de titel Giftig Krediet, de onvermijdelijke ondergang van SNS Reaal.

Ik ken de twee auteurs niet, maar het was een verademing Kreling in Een Vandaag op een heldere, niet van sensatie overborrelende manier uit te horen leggen waarom in zijn ogen de ondergang van SNS Reaal onvermijdelijk was. Juist ja, door nagenoeg dezelfde woorden waarmee de Fd-journalisten dat op de kaft van hun boek het hebben omschreven: hoogmoed, het snelle geld en blinde ambitie. Alleen hebben de Fd-journalisten zich daarbij vergaloppeerd aan veel niet-relevante, maar wel blijkbaar in hun ogen spraakmakende bijzaken en onzin.

Ongetwijfeld zullen in het boek van Kreling en Rosenberg ook allerlei onverkwikkelijke zaken bij Bouwfonds Property Finance en SNS Property Finance aan bod (moeten) komen, maar de manier waarop Kreling zijn boek samenvatte bij Een vandaag rechtvaardigt de verwachting dat dat in ieder geval professioneler en minder bevooroordeeld is gebeurd dan in dat van zijn Fd-collega’s. 

Ingedeeld onder Uncategorized